آسیبهای نخاعی؛ علتها، علائم، درمانها و نقش توانبخشی در بازگشت عملکرد
امروزه آمار آسیبهای نخاعی در جهان و حتی ایران رو به افزایش است. نخاع مانند کابل اصلی سیستم عصبی عمل میکند؛ از پشت گردن تا مهره دوم کمری امتداد دارد و ارتباط میان مغز و اندامها را برقرار میسازد. بسیاری از واکنشهای حیاتی بدن—که حتی بدون فکر کردن انجامشان میدهیم—از همین مسیر کنترل میشوند.
این ساختار حساس و حیاتی از میان مهرههای ستون فقرات عبور میکند تا ایمنی بیشتری داشته باشد. با اینحال، ضربات شدید، سقوط، تصادفات، شکستگی مهرهها و ورود اجسام تیز میتوانند این بخش ارزشمند بدن را در معرض خطر قرار دهند.
شدت آسیب نخاعی میتواند از یک التهاب ساده و برگشتپذیر تا لهشدگی یا قطع کامل پیامرسانی عصبی متغیر باشد. در آسیبهای شدیدتر، ممکن است فرد برای همیشه قابلیت حرکت برخی اندامها را از دست بدهد؛ اما در بسیاری از موارد، با توانبخشی صحیح و حمایت مداوم، امکان بهبود قابل توجه وجود دارد.
محل آسیب نخاعی چه اهمیتی دارد؟
اگر آسیب در ناحیه گردن ایجاد شود، احتمال درگیر شدن هم دستها و هم پاها وجود دارد. اما در صورتی که مشکل در ناحیه کمری باشد، معمولاً دستها سالم میمانند. این موضوع به دلیل نحوه خروج اعصاب از نخاع است؛ بهطوریکه عصبدهی به دستها در بخشهای بالاتر انجام میشود.
برخی مشکلات مانند پوکی استخوان، لیز خوردن مهرهها، تنگی کانال نخاعی یا فشار ناشی از دیسک بیرونزده نیز میتوانند بدون ایجاد ضربه مستقیم، نخاع را تحت فشار قرار دهند.
انواع آسیب نخاعی: همه آسیبها به معنای قطع کامل نیستند
- قطع کامل: ارتباط عصبی کاملاً از بین میرود و بسته به محل آسیب، اندامهای مختلف دچار فلج کامل میشوند.
- آسیب ناقص: بخشی از مسیر عصبی سالم میماند و فرد ممکن است بخشی از حس یا حرکت را حفظ کرده باشد. این گروه معمولاً بهترین پاسخ را به توانبخشی میدهند.
مهمترین علائم آسیب نخاعی
- از دست دادن توانایی حرکت
- بیاختیاری ادرار و مدفوع
- بیحسی و گزگز اندامها
- حساسیت شدید به لمس
- ناتوانی جنسی
- مشکلات تنفسی (در آسیبهای گردنی)
- احساس نکردن گرما و سرما
آسیب نخاعی چگونه ایجاد میشود؟
از شایعترین دلایل آسیب نخاعی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصادف
- پرش یا سقوط از ارتفاع
- افتادن جسم سنگین روی ستون فقرات
- تومورهای نخاعی
- پارگی دیسک و تنگی کانال نخاعی
- برخی بیماریها مانند اماس
پیشگیری از آسیب نخاعی؛ توصیههای ساده اما حیاتی
پیشگیری همیشه بهترین درمان است. برخی توصیههای کلیدی عبارتاند از:
- در صورت بیحسی یا ضعف چندروزه اندامها، حتماً بررسی پزشکی انجام دهید.
- در فعالیتهای ارتفاعی، تمام نکات ایمنی را رعایت کنید.
- استفاده از کمربند ایمنی هنگام رانندگی ضروری است.
- تقویت عضلات گردن، شکم و کمر برای محافظت از ستون فقرات اهمیت زیادی دارد.
- هنگام شیرجه در استخر، عمق و مسیر مناسب را رعایت کنید.
- زیر اشیای سنگین یا لوستر نخوابید.
- در برخورد با مصدوم تصادفی، گردن و ستون فقرات را در یک راستا نگه دارید.
آیا آسیب نخاعی درمان میشود؟
پس از اقدامات اورژانسی و تثبیت شکستگیها، مهمترین مرحله، شروع درمانهای توانبخشی است. در مرکز توانبخشی سیناطب شیراز خدمات تخصصی شامل فیزیوتراپی، طب سوزنی و مگنت درمانی برای بیماران آسیب نخاعی ارائه میشود.
در آسیبهای ناقص، درمان بسیار موفقیتآمیز است و در بسیاری از موارد بیمار میتواند استقلال نسبی یا حتی کامل خود را باز یابد.
نقش فیزیوتراپی و طب سوزنی در بهبود عملکرد بیماران
فیزیوتراپی شامل تمرینات تقویتی، کششی، تمرینات تعادلی و استفاده از جریانهای الکتریکی برای تحریک عصب و عضله است.
مگنتتراپی به تقویت سلولهای عصبی و افزایش شانس بهبود کمک میکند.
طب سوزنی با تحریک عمقی عصب و عضله عملکرد حرکتی را تقویت میکند—بهویژه برای بیمارانی که محدودیت دارویی دارند، روش بسیار مؤثری است.
عوارض احتمالی آسیب نخاعی
- پوکی استخوان
- مشکلات کلیوی
- زخم بستر
- عفونت ادراری
- افسردگی
- ناتوانی حرکتی
- مشکلات گوارشی
- لاغری اندامها
- مشکلات تنفسی
- افزایش احتمال شکستگی
تمرینات افزایش تعادل بیماران دچار آسیب نخاعی
این تمرینات در افرادی که کنترل تنه کمی دارند، نقش مهمی در افزایش استقلال عملکردی دارد.
تمرینات افزایش تعادل بیماران دچار آسیب نخاعی
تمرین اول: دست برداشتن در حالت چهار دستوپا
بیمار را کمک کنید تا روی دستها و زانوها قرار بگیرد.
وقتی بدنش ثابت شد، فقط یک دست را آرام بلند کند و دوباره بگذارد روی زمین.
همین کار را با دست دیگر هم انجام دهد.
اگر تعادل سخت بود، همراه بیمار از کنار کمک کند تا نیفتد.
تمرینات افزایش تعادل بیماران دچار آسیب نخاعی
تمرین دوم: حرکت آرام تنه به چپ و راست
بیمار روی زمین بنشیند و دستها را پشتش بگذارد تا تکیهگاه داشته باشد.
بعد تنه را خیلی آرام به چپ ببرد و برگردد وسط.
سپس به راست ببرد.
فقط کافی است چند سانتیمتر جابهجا شود؛ حرکت باید کاملاً آهسته باشد.
تمرینات افزایش تعادل بیماران دچار آسیب نخاعی
تمرین سوم: حفظ تعادل بدون تکیه
بیمار روی زمین بنشیند و دستها را جلوی بدن نگه دارد.
سعی کند بدون اینکه از دستها کمک بگیرد، بدن را صاف نگه دارد.
اگر تعادلش بههم خورد، همراه بیمار فقط شانهها را نگه دارد تا زمین نخورد.
این تمرین یعنی فقط “صاف نشستن بدون تکیه”.
تمرین چهارم: چرخاندن آرام تنه به دو سمت
بیمار در حالت نشسته، دستها را جلوی بدن نگه دارد.
بعد تنه را آرام به چپ بچرخاند و دوباره وسط بیاید.
سپس به راست بچرخاند.
حرکت باید خیلی نرم و کوتاه باشد؛ مثل نگاهکردن به چپ و راست، اما با تنه.
تمرین پنجم: بالا آوردن دستها هنگام نشستن
بیمار روی زمین یا روی تخت بنشیند.
دستها را آرام به جلو بالا بیاورد و سعی کند بدنش بیحرکت بماند.
هدف این است که هنگام بالا بردن دستها، تنه تکان نخورد و تعادل حفظ شود.
۱۰ پرسش و پاسخ مهم درباره آسیب نخاعی
۱) آیا آسیب نخاعی درمان قطعی دارد؟
در آسیبهای «کامل»، درمان قطعی وجود ندارد اما توانبخشی میتواند عملکرد و کیفیت زندگی را بسیار بهبود دهد. در «آسیبهای ناقص»، شانس برگشت حرکتی بسیار بالاتر است.
۲) بهترین زمان شروع فیزیوتراپی چه زمانی است؟
هرچه زودتر، بهتر. شروع زودهنگام تمرینات اصولی باعث جلوگیری از آتروفی عضلانی، خشکی مفاصل و مشکلات ثانویه میشود.
۳) آیا طب سوزنی برای آسیب نخاعی مفید است؟
بله، بر اساس مطالعات مراکز معتبری مانند Mayo Clinic، طب سوزنی با تحریک عصب و بهبود جریان خون میتواند عملکرد حرکتی بیماران آسیب نخاعی را تقویت کند.
۴) آیا ویلچر نشینی باعث پوکی استخوان میشود؟
بله، بیحرکتی طولانیمدت یکی از علل اصلی پوکی استخوان در بیماران آسیب نخاعی است. تمرینات ایستادن و تحمل وزن این مشکل را کاهش میدهند.
۵) آسیب نخاعی گردنی چه تفاوتی با کمری دارد؟
آسیبهای گردنی معمولاً هم دستها و هم پاها را درگیر میکنند، اما آسیبهای کمری فقط بر پاها تأثیر دارند و دستها سالم میمانند.
۶) آیا بیمار میتواند دوباره راه برود؟
اگر آسیب «ناقص» باشد، احتمال بازگشت عملکرد و حتی راهرفتن وجود دارد، اما در آسیب کامل معمولاً این امکان وجود ندارد.
۷) آیا مگنتتراپی واقعاً مؤثر است؟
بله، در برخی مطالعات دیده شده است که مگنتتراپی باعث افزایش فعالیت سلولهای عصبی و کاهش التهاب میشود.
۸) آیا بیمار آسیب نخاعی میتواند ورزش حرفهای کند؟
بله، بسیاری از ورزشکاران پارالمپیکی دچار آسیب نخاعی هستند و با تمرینات صحیح میتوانند عملکرد شگفتانگیزی داشته باشند.
۹) بهترین کلینیک برای آسیب نخاعی در شیراز کجاست؟
مرکز فیزیوتراپی سیناطب شیراز با تجهیزات پیشرفته، خدمات تخصصی و تیم درمانی مجرب یکی از مراکز اصلی درمان و توانبخشی بیماران آسیب نخاعی در جنوب کشور است.
۱۰) آیا احتمال تشدید آسیب نخاعی وجود دارد؟
بله، در صورت بیتوجهی به وضعیت نشستن، افتادن، عفونتها یا فشارهای مکانیکی، امکان تشدید علائم وجود دارد.
پست پیشنهادی ما به شما
برای مشاهده مقاله تکمیلی درباره درمان قطع نخاع در شیراز، از لینک زیر استفاده کنید:
درمان قطع نخاع در شیراز – فیزیوتراپی سیناتاب
منابع معتبر
- World Health Organization (WHO) – Spinal Cord Injury Facts
- Mayo Clinic – Spinal Cord Injury Overview
- Johns Hopkins Medicine – Spine Trauma
- CDC – Traumatic Spinal Injuries
- Cleveland Clinic – Spinal Cord Disorders
مرکز فیزیوتراپی و توانبخشی سیناطب شیراز
ما در مرکز توانبخشی سیناطب با بهرهگیری از جدیدترین دستگاههای فیزیوتراپی، مگنتتراپی و طب سوزنی، خدمات تخصصی برای بیماران آسیب نخاعی ارائه میدهیم.
هدف ما افزایش استقلال عملکردی و بهبود کیفیت زندگی شماست.
